1. ön qeyd: entridə həyatın müəyyən bir parçası çox çılpaq dillə yazıldığı üçün ikrah hisslərinizdə baş qaldırma ola bilər* xüsusilə də xanımlarda . Bunu nəzərə alaraq oxuyun.

Hamımızın hər zaman eşitdiyi bir söz var. Deyir: "borc verib pis olmaqdansa, verməyib pis olmaq yaxşıdır". Ancaq Dost-tanışlarının bankomat kimi istifadə elədiyi; hər dəfə: "qardaşım, kartıma filan qədər ata bilərsən?", - mesajları/zəngləri gələn; ilin, ayın qeyd-şərtsiz hər günü ən azı 2-3 borclusu olan biri kimi "həm borc verib, həm də pis olmamaq" üçün bu işin, necə deyərlər, püf nöqtələrini deyəcəm. yastığın altında yığdığınız pulları sayın, yaxın oturun. -*

Qısa haşiyəyə çıxsam, əslində, 7-8-ci sinifdən* pul qazanmağa başladığım dönəmlərdən 2-3 il qabağa qədər borc verən adam olmamışam. Pul vermişəm, amma borc olaraq yox. Yəni kimsə məndən pul istəyəndə "götür apar, nə vaxt olar qaytararsan. Lap qaytarmasan da olar, halal xoşun", - deyib 5-10-20-50 manat - hər nədirsə, birdəfəlik vermişəm. Əksəriyyəti qaytarıb, qaytarmayana da halallıq vermişəm gedib. Amma son bir neçə ildə əməlli-başlı bokt - bank olmayan kredit təşkilatı kimi fırlanıram ortalıqda. azpulmatdan tək fərqim faizi onların yarısı qədər tutmağımdı.

Belə baxanda, borc vermək düşünüldüyü qədər çətin deyil. Çətin olmamağından ziyadə, üstündə faiz də tutursansa, qıraqda yığdığın pulu dövriyyəyə buraxaraq, necə deyərlər, beşdən-ondan əlavə gəlir əldə etmək üçün əla vasitədir* iqtisadiyyat oxuduğunu demədən göstər . Bir şey ki, cashback kartları arasında ən yaxşı faiz verən* elə mənim də hazırda istifadə elədiyim abb-di, o da illik 7% verir. Kim istəməz ki, onun illik verdiyi faizdən də artıq pulu aylıq qazanmasın? Sadəcə olaraq, hər yerindən duranın, hər yoldan keçənin, hər salam-sağolun olan adamın gəlib "qaqa, borca pul ver də" deməməsi və "verməyib pis olmaq" durumuna düşməmək üçün ən önəmli bir neçə nüansa diqqət eləmək lazımdır. Bunun ilki olduğun mühiti tanımaqdan keçir. Yəni:

1) deyil borc mövzusunda, istənilən vaxtı yeni mühitdə hamı ilə məsafəli davranmaq, tez qaymayıb-qarışmamaq lazımdır. Otur 1 ay, 2 ay, olmadı lap 3 ay qıraqdan izlə hamını, müşahidə elə. Kim necə adamdı, kim özün necə aparır, nə cür hərəkət edir, kimin hörməti, ağzından çıxan sözünün dəyəri nə qədərdi və s. Bu sənə həm oturub-duracağın insanları seçməkdə, həm də borc verməyə uyğun adamları ayırd etməkdə çox kömək olacaq. Tez qaynayıb-qarışmaq gərəksiz səmimiyyət yaratdığı kimi ilk başda səmimi olduğun adamın zay biri çıxması ilə özündən uzaqlaşdıranda xoşagəlməz bir aura da yaradır. Eyni zamanda, Hamını müşahidə edib incələməklə barəbər sənin özünü necə tanıtmağın da çox böyük rol oynayır. Odur ki:

2) yeni bir ortama girirsənsə, heç vaxt özünü pullu qaqaş kimi tanıtma. lovğalanma ki, cibində artıq pulun var, ora-bura pul səpələmə. yeri gələr əliaçıqlıq elə, amma qədərində. Gördün uşaqlar ümumi nə üçünsə pul atışır, onlardan da artığın qoyub çatışmayan pulu düzəlt. Amma ataların sözün də yaddan çıxartma ki "qonaqlıq yaxşı şeydir: bir gün səndə, bir gün məndə". Yəni bu hərəkəti hər zaman eləmə. Bir dəfə, iki dəfə elədin, üçüncüdə çəkil dur qıraqda, lap iş alınmasın, eybi yox. Əsas odur ki, çalışasan "bu, pullu qaqaşdı, davay bunu sağaq" düşüncəsində görməsinlər səni. Pulunun qədrini bil, yerdən tapmırsan ki!

3) ilk 2 bəndi yavaş-yavaş elədikcə borc verəndə qoyduğun şərtləri astadan bildirməyə başlamaq lazımdı. hərənin özünə görə şərtləri olur təbii ki, amma Mən özümün iş mühitimdən misal çəkəcəm. Kişi mühiti elədir ki, borc-kredit mövzusu daima açılır. Təzə-təzə işə başlayanda mənə verilən işçilərə də, yeməkxanada-filan olanda digərlərinə də borc teması açılanda həmişə deyirdim ki "hər tanışa pul verməyin adı yoxdu, mən ancaq yaxın uşaqlara borc verirəm. O da ki faiziylə qaytarırlar". Bunu bildirmək o işə yarayır ki, başda dediyim o hər yerindən duran "qaqa, mənə borc ver də" deməsin. Sən müəyyən sərhəd qoyduqca başa düşürlər ki, ağız açsa belə, yaxınlıq yoxdu deyə pulu ala bilməyəcək. Yaxınlıq üçün də gərək özünü sənin gözündə təsdiq etdirə, güvən yarada və pul almağı düşünürsə, faiziylə qaytarmalı olduğunu da əvvəldən bilə.

Özünü təsdiq, güvən məsələlərinə girdiyimizə görə, kimlərə, hansı tip insanlara borc vermək məsləhətdir, məsləhət deyil ona deyinim. borc verəcəyin adamla bağlı elə ekşisözlükdə də şükela olmuş bir cümləni ən birinci deməkdə fayda var:
1) pulu qaytarmayacağı halda qoyub göt-baş edə bilməyəcəyin adama borc vermə. Yəni fiziki güc önəmlidir. Başa düşürəm, bir nəfər hamıdan güclü ola bilməz, həyatdı da birinin qolu güclüdü, birinin zəif - hamı mike tyson olası deyil ki. Amma özün döyə bilməsən belə, ən azından yaxşı dost-tanışların olsun ki, təzyiq edə biləsən. Borc verdiyin adamın səndən, çevirəndən çəkinəcəyi olmalıdır, yoxsa elə hər dəfə "2-3 günə qaytaracam, qaqa" deyə-deyə fırladacaq, sən də qalacaqsan ortalıqda. Başımıza gələn bir şeyi deyim. Dostumun xalası oğlu(17 yaşı var) özündən 3-4 yaş böyük bir qaqaşa borc vermişdi. Dediyi vaxt çatanda bir dəfə uzadıb, iki dəfə uzadıb, üçüncüdə "belə də ki vermirəm, nağayrassan?!" deyib, söyüş söyüb, yanındakı 3-4 dənə idmançı qaqaşa güvənib söhbətə çağırmışdı. kişinin oğlu təkləyib göz qorxudacaqdı guya. 2 nəfər böyük getdik, bizi, əlində bitayla* beysbol sopası maşında oturan dostumuzu görəndən sonra quzu balası olmuşdular. Gələnlər qolda güclü qaqaşlar idilər e, təkə-təkdə aşırdardılar bizi, amma başa düşdülər ki, o gecə dava çıxsaydı, o bitayla qol-qıçaları qırılmamış ordan çıxa bilməyəcəkdilər. Qaqaşa 1 həftə vaxt qoyduq, səhər durdum gördüm uşaq mesaj yazıb ki, "allah canınızı sağ eləsin, qaqa, pulu qaytardılar".

2) Bilirəm, sözlük elə yerdi ki, kimsə "kişilik/ qeyrət/ namus" filan mövzularında danışanda istehzalı baxırlar, amma real həyat belə deyil. Verdiyin borcun qayıtmağını istəyirsənsə, ən ideal insanların başında elə mentalitetimizdəki "oğlanlıq/ kişilik/ şərəf/ etibar" anlayışları ilə yaşayan insanlar gəlir. aleksandr düma azərbaycan barədə yazırdı ki, "Azərbaycanlılarla sövdələşəndə sənəd imzalamağa ehtiyac yoxdur. Söz verdilərsə, bəsdir. Burada verilən söz avropadakı on dənə sənəddən daha etibarlıdır". Yəni sözünün ağası olan, həyatdakı adına ləkə gəlməyinə imkan verməyən adamlara borc vermək lazımdır. Mənim bir borclum var, qaqaş yaşadığı yerdə adlı-sanlı, hörmətli oğlandı. Nömrəsini verim, get onla nəsə problem yarat, bircə zənginə yaşadığı yerdəki hörmətli uşaqların yarısı yarım saat içində yığışacaq ki, nə söz-söhbətdi belə, kimdi götünə-başına yaxan? Krediti vardı, Atası da rəhmətə gedib təzəlikcə, çox xərcə düşəsi oldu. 2 ay faizsiz verdim ki, özün toparlasın, indi nəsə iş çıxdıqca azpulmat əvəzinə məndən borc götürür, artıqlamasıyla qaytarır. Hər ayın eyni günü mesaj yazır ki, "qardaşım, allah səni əskik eləməsin, kartıvı at, puluvu göndərim". Ən pis halda maaş günü həftəsonuna düşəndə 1 gün o yan - bu yanı ola bilər. Yəni baxma ki qaqadı, elədi, belədi; bu tip adama borc verəndə ürəyini buz kimi saxla. Nəsə soxuş gələcəyi təqdirdə gedib yaşadığı yerdə söz yaysan ki, "oğlanlığa sığan hərəkət eləmir, borcu var, hər dəfə fırradır", onunçun bəsdi elə, hörmətdən düşəcək, adam içinə çıxmağa üzü olmayacaq. Ona görə də həmişə dediyinə əməl edirlər belə tip adamlar.

3) keçən dəfə sözlükdə də açılmışdı söyüş teması. Əslində, bu dediyim də 2-ci bəndə aiddir, amma ayrıca danışım. borc verəndə adamın söyüş götürüb-götürmədiyinə də fikir ver. Bu dəqiqə öz ata-əmi-dayınızdan tutmuş borc vermiş istənilən adamdan soraqlaşın, özü deyəcək. Ortada pul varsa, söyüş elə bir mövzudur ki, əvvəl-axır araya girəcək. Mütləq elə bir an gələcək ki, ortaya söyüş qoymalı olacaqsız. Elə adama borc ver ki, cəhənnəm, axırıncı moment söyüş qoyanda təsir eləsin. Gördün çox uzadır, çox o tərəf bu tərəf edir, söz başa düşmür, "filan vaxtı çatdırmayanın var-yoxunu sikim" sözü təsir eləsin heç olmasa. Yoxsa anasına, bacısına, həyat yoldaşına hörmət qoymayan, üzünə bütün ailəsi söyüləndə namusunda bir qram tərpəniş olmayan adamdan necə pulu geri alacaqsan? Gözümün şahidiyəm, beləsi gəlib şöbədə də adamın üzünə durur ki, "qeyrətdizdi yalan deyən, pul zad alıb eləməmişəm ondan". Lap elə çox uzağa getməyim. Balaca dayım bir neçə il qabaq şəriki ilə ev tikib satırdı. Böyük dayım məsləhət görmürdü o adamı, amma yenə də balaca öz bildiyin elədi, Mərdəkanda 4-5 mərtəbəli böyük bir villa tikdilər. Dayıma da 200 neçə min borclu idi, oğraş atmaq istəyirdi, nəsə soxuş edib evi keçirtdi öz adına. Şərəfsizliyə bax ki, durub hələ arvadı üzərindən dayımı şərləmək istəyirdi. Axırda böyük dayım əl atdı işə, prokurorluğa çağırdılar, məhkəmə-filan, necə deyərlər, doğuzdurdular pulu, evi götürdülər, amma hələ də 20-30 min qalıb. Dayım acığından bir dəfə məclisdə demişdi ki "o nə kişidi ki, arvadının tumanı belə mənim pulumla alınıb". O da hələ bu qədər haqq-hesabdan sonra heç nə olmamış kimi özün kişi bilib ortalıqda gəzir. Yəni şərəfsiz insan nə qədər desən var. Yenə deyirəm, nəyəsə görə ailəsini və s söydürən, üzü padoşlaşmış adamdan uzaq durmaq lazımdır, başağrısından başqa bir şey deyil.

4) kiməsə onun mal varlığından artıq borc vermə. bir növ bank kimi hərəkət elə. Necə ki bank kredit verəndə adına olan maşını, evi və s yoxlayırsa, sən də o cür. Bu da ona görədir ki, işdir-şayət sabah-birgün elə oldu ki, pulu qaytara bilmədi, bax onda ödəşməyə bir şey olsun. Polis qohumu, tanışı olan birindən soruşun, sayın-hesabın itiriblər onlar bu ifadəni eşitməkdən. Adamı tapıb gətirirsən şöbəyə, deyir "yoxdu pulum. Vur öldür! yoxumdu da nağayrım, hardan tapım?!". nə evi var, nə başqa hər hansı bir şeyi. Bu dəqiqə bir nəfərin yaxın dostuma 1000 manata yaxın borcu var. O vaxtı neçə dəfə dedim ki, vermə o uşağa pul, yenə də lomluq elədi, yazığı gəldi, verdi. Bugün-sabah 1 il olur uje, pulu ala bilmir. Qaqaş o gün öz diliylə dedi ki "ürəyin nə söyüş istəyir qoy, gələn 5-ci gün 150-ni verəcəm, sonra da aybaay 300 verib bağlayacam". Peysər söyüşü qoydular ortalığa, 5-ci gün gəldi keçdi, hələ də səs-səmir yoxdu, zəngləri də açmır. Elə həmin görüşdə fikir vermişdim ki, telefonu da samsung'un ucuz bir modelidir, tutub əlindən alıb aparıb satsan, 250 manat edər, ya yox. Beləsinə nə edəcəksən? Heç nə! Araşdırmışam, yaxşı işi, maaşı-zadı da var e, amma özün qoyub axırıncı yola da. Canı-cüssəsi də yoxdu, vurub aşırdacaqsan, qaçacaq polisə, düşəcəksən zibilə, pulun qayıtmaq əvəzinə əlavə xərcə də düşəcəksən. indi evin tapıb evinə gedəcəklər, görək onda nə olacaq. Yəni borc verəndə bax gör adamın boynunda, barmağında qızıldan-gümüşdən nə var, neçiyə gedər; saatı, telefonu bahalıdırmı? Onların qiymətindən artıq pul vermə, lazım olsa, lap zalok götür. Keçən dəfə etibarlı bir məhləuşağım zamin durdu bir nəfərə, maşını vurmuşdu deyə özündəki pulun üstün düzəltməkçün təcili 800 manat pul lazım idi. gətirdi iphone 15-i zalok qoydu, mən də evdə 3-cü telefon kimi gəzdirdiyim sadə nokia'nı verdim ona ki, zəng gəlib-getməkçün işlətsin. Qaqaş dediyi vaxtdan da əvvəl gətirib 900 manat verib, canıma 100 dəfə dua oxuyub, telefonu götürüb getdi.

Hə, Bir də, məncə bütün borc verən adamların əməl etməli olduğu 1-2 şey var, hansı ki mənə görə bu işin bir növ "etik qaydaları"dır:
1) kiməsə borc vermisən, kiminsə sənə borcu var deyə o adamı özündən aşağı görmə. eləsi var borcluya elə yanaşır ki, el bil qabağındakı əskik adam-zaddı. Cibində 3-5 manat artıq pul var deyə götünə-başına yaxır, yuxarıdan-aşağı baxır. Baxan da deyər rothschild'di, dövlətlərə borc verib idarə edir. Puldu da, içinə azzarım olsun, bu gün səndədi, sabah başqasında olacaq. Bilmək olmaz sabah insanın başına nə gələcək. Bu ölkə elə bir yerdir ki, rəisi, prokuroru yox e, moment olur ordu generalından tutmuş deputatını, nazirini belə ilişdirib bir günün içində məhv edirlər. içi öz dədəm qarışıq saysız-hesabsız insan var bircə gecənin içində milyonlar itirir. Heç kimin sabahı bəlli deyil. Kimsə səndən borc alırsa, demək ki, səni özünə dayaq bilib ağız açır. Sən də özünü lap yaşın ondan az olsa belə böyük qardaş kimi apar. Sabah sənin də ona işin düşəndə həm üzün olsun ağız açmağa, həm də o özü xətrini əziz saxlayıb canla-başla o işi aşırtmağına kömək eləsin.

2) borcun qaytarılma vaxtı çatmadan borc söhbətini açma. bunu da edəni çox görmüşəm. Blin, borc verib deyə hər görəndə, hər oturub çay içəndə, harda tapdı söhbəti buna gətirib borclunu draznit edir ki: "pulu düzəlmisən? Vaxtında çatdıra biləssən?" filan-fəsməkan. Ala onsuz da o adam düz-əməlli insandırsa, daimi olaraq ağlındadı ki, sənə pul verəsidi, tapıb düz-qoş eləməyə çalışacaq. Sən də hər dəqiqə xatırladıb, üzünə vurub zayob eləmə camaatı. Əmin ol ki, üzüvə deməsə belə, içindən mütləqdir ki "bu gijdıllağ da sikdi e mazqimi, bildik də pul vermisən. Bircə verib qurtarsaydım, sikdirərdi başımdan" deyir. Çox belə can-ciyər olduğun adamdısa, uzağı, məzələnib zarafata sala bilərsən. Mən də arada o binbir gece serialındakı "benimle bir gece" səhnəsinin meme'ləri qarşıma çıxanda atıram 1-2 dostuma, gülüb keçirik.

2,5) borcu olan hər adam da kasıb deyil. 2,5 yazdım, çünki yuxarıda dediyim kimi, adamı sənə ağız açmağa peşman edib hər dəqiqə bezdirsən, çıxarıb pulunu artıqlamasıyla gözüvə soxar, qalar içində. Bizim kruqda ən az gəlirlisi mənəm, amma demək olar hamısının vaxtaşırı borcu olur mənə. dostlarım var ki, sezon vaxtı elə olur mənim aylıq gəlirimi 1-2 günə qazanır. Travel şirkətində işləyəni müharibəyə görə rusiya'ya sanksiya qoyulduğu ərəfədə hər gecə ən azı 3 min pul qazanırdı. durub elə adama "axşam 4 min pul götürmüsən, 300 manatımı qaytar" deməyin də adı yoxdur. 2 həftə demişdi, vaxtında da özü yazıb qaytardı dala. Yəni qaz vurub qazan doldurmağına görə tələb eləmək lazım deyil, hərənin özünə görə bir planı, fərqli-fərqli işləri var. Vaxt tamam olanda qaytarmasa, onda minnət vurub nəsə demək olar.

3) kimsə borcunu bir az gecikdirdi deyə o dəqiqə etibarı sarsılmır. insandı da, bəlkə elə bir vacib işi çıxıb ki, sənə qaytarmaqçün ayırdığı pulu xərcləyib, ya işləri düz getməyib pulu yığa bilməyib, bir az gecikdirəcək. Yəni 1-2 dəfəyə görə kiminsə haqqında onun etibarın sarsıdacaq şeylər danışmağın da yeri yoxdu. Səbrlə hərəkət elə, anlayış göstər. Onsuz da bu məsələdə istər "vorovskoy" müstəvidə, istərsə də hüquqi müstəvidə sən düzsən. Yuxarıda dediyim kimi, böyüklük elə, relaks ol.

Qızlara borc vermək məsələsinə gəldikdə də, dolu-dolu danışacaq qədər çox təcrübəm olmayıb, amma normalda ən pis ehtimalı götür-qoy etdiyimə görə ətrafımda kiməsə tövsiyə eləmirəm. Düzdü, necə deyərlər, "dastoynu" qızları çox görmüşəm, pulu götürür, maaşı gələndə, əlinə pul düşəndə o dəqiqə qaytarır. Amma qaytarmamaq fikri olmasa necə? qızı necə sıxacaqsan? Vurası deyilsən, söyüş qoyası deyilsən, uzağı dalaşacaqsız, əlaqə kəsiləcək. Bir çoxu da bu əlaqə qopmasını bəhanə edib heç qaytarmır, bu da bir reallıqdır. Məbləğ böyükdürsə, uzağı gedib ailəsinə bildirməli olacaqsan ki, qızınız bu qədər pul alıb məndən, qaytarsınlar. Amma qız dostuna borc verərkən ən önəmli məsələ o borcu "başqa cürə" ödəşməkdi. qətiyyən o fikirlə borc verməyin. 5-6 il qabaq biz tərəfdə olmuşdu bu tip tema. Qızda da müəyyən qədər səhv var idi ki, sevgilisi dura-dura dostundan almışdı pulu. Lap elə də olsa, qaqaşın durub qızı sıxıb sonra o təklifi eləməyinin adı yox idi. O vaxtı qız sevgilisiylə danışıb, qəsdən razılaşıb çağırmışdı. o qaqaşı it balası kimi döyüb sözün əsl mənasında yerlə sürümüşdülər. Başqa nələr elədilər, day yazmayım açıq-açıq. Dolayısıyla, pul vermisənsə, çalış pulu al. Qızın özü söhbəti ora gətirib təklif eləsə, onu da qəbul edib-etməmək duruma görə dəyişir. Yəni bir qız sırf pulu qaytara bilmədiyi üçün çarəsizlikdən "başqa cürə" ödəşməyi təklif eləsə, bundan istifadə eləmək alçaqlıqdan başqa bir şey deyil. Ya halallığın ver pulun, ya da ümumiyyətlə artıq istəmə, özü nə vaxt qaytararsa, qaytarar. Yox əgər qız özü elə buna yatqındırsa, texniki olaraq o artıq borc alıb-vermək sayılmır. Buna deyirlər qızı "saxlamaq". Sən maya buraxırsan, o da əvəzinə səninlə birlikdə olur.

Belə, bir az uzun olsa da, əsas odur əhatəli oldu. Başda "çətin deyil" dedim, amma bu qədər detallara enməklə çətin göstərdim deyəsən. -* məncə, düzgün insanlara borc vermək uzunmüddətli dövrdə çox xeyir görüləcək şeydir. Doğma dayım bir nömrəli nümunəsidir elə. 20 il qabaq baş leytenant, kapitan olan vaxtı dostları işləri aşırtmaq üçün, ya təzə-təzə biznesə başlayanda dayımdan borc alırdılar, indi pullarını balta kəsmir, respublikada hörmətli adamlardı. Bir dəfə elə mənə görə ağız açmalı olmuşdu, yarım saata o işi necə həll etdiyini, kimlərə zəng getdiyini eşidəndə gözüm kəlləmə çıxmışdı. Hələ o gün Böyük oğluna maşın almaq fikri olduğun deyəndə dostu oğlunun 45 minlik maşının 25 minə - ziyanına satmağı təklif eləmişdi ki, xətir-hörmət var, özgəyə niyə qismət olsun ki?

Məsələyə səthi baxanda pulla hörmət qazanırmışsan kimi görünür, amma elə deyil. Pulu olub da, adam içində qram hörməti olmayan o qədər insan var ki. Borc vermək onsuz da artıq dostluq bağı qurduğun, etibarlı, düzgün bir şəxsə çətin günündə dəstək olmaqdır. Necə ki sən hansısa bir şey üçün dostundan nəyisə xahiş edirsənsə, o da maddi vəziyyətinə görə sənə ağız açıb xahiş edir. sən də pulunu özünə xərcləmək əvəzinə o adama verirsən ki, o, işini aşırtsın. Faizi də baxır kimdən və hansı şəraitdə alırsan. Yuxarıda yazdığım o atası rəhmətə gedən qaqaş misalı, elə vəziyyət olur ki, orada əlavə tələb eləmək vicdana sığan şey deyil. evli, özü istəməyə utanıb çerez başqası ilə məndən borc alan iş yoldaşım var, ayın axırı o pulu qaytaranda dirəşsə belə, əlavə 1 qəpik də götürmürəm. Amma başda dediyim kimi, uyğun durumda üstündə faiz də alırsansa, borc vermək əlavə gəlir və əlaqələr yaratmaq üçün çox yaxşı vasitədir.